Najbitnije informacije o kanceru debelog creva

Rak debelog creva je nekontrolisani rast ćelija u debelom crevu  ili rektumu. Većina kolorektalnih karcinoma započinje kao rast na unutrašnjoj sluznici debelog creva ili rektuma, što se naziva polipom. Neke vrste polipa mogu se vremenom (obično mnogo godina) pretvoriti u rak.

Kolorektalni tumori mogu poticati iz svakog od tri sloja debelog creva: sluzokože, mišićnog i seroznog tkiva.

Ova vrsta raka je jedna od najčešćih na svetu i takođe je jedna od najjednostavnijih za dijagnozu. Stopa izlečenja je  visoka ako se otkrije rano.

Rak debelog creva može da raste na tri načina:

Lokalni rast

U ovom slučaju tumor duboko napada sve slojeve zida digestivnog trakta. Maligni tumor raste iz sluznice, širi se kroz serozu i dolazi do slojeva mišića.

Širenje limfe

Kada tumor uđe dublje u zid creva, može doći do drugih organa koristeći mrežu limfnih sudova koji omogućavaju pristup više regija limfnih čvorova. Jedna od karakteristika ove difuzije je da prvo dospeva do obližnjih ganglija sve dok ne stigne do najudaljenijih.

Hematogeno širenje

Ovde se tumor je bio iz krvotoka do ćelija raka proširila na jetru, pluća, kostiju i mozga.

Učestalost

 Najčešće pogrešno dijagnostikovan rak kod muškaraca je rak prostate, a kod žena rak dojke.

Uzroci

Glavni faktori rizika koji se odnose na ovu bolest su sledeći:

Starost

Većina slučajeva raka debelog creva nalazi se kod ljudi starih između 65 i 75 godina, a osobe između 50 i 65 godina spadaju  u srednje rizične. Slučajevi koji se dijagnostikuju pre 35-40 godina obično su posledica činjenice da pacijent ima genetsku predispoziciju za dobijanje raka.

Ishrana

Rak debelog creva povezan sa ishranom koja sadrži puno masti i malo vlakana. U toku su brojne naučne studije koje proučvaju vezu između ishrane i dobijanja raka.

Nasledni faktor

Kod dobijanja raka debelog creva genetika igra važnu ulogu, jer postoji mogućnost da se prenosi nasledno i predisponira osobu za dobijanje raka.

Istorija bolesti

Pokazalo se da su oni koji imaju veću predispoziciju da pate od ove bolesti ljudi koji imaju ili su imali polipe (benigni rast) debelog creva ili rektuma, ulcerozni kolitis (upalna bolest creva), rak dojke, materice ili jajnika.

Način života

Postoje određeni faktori koji zavise od načina života i koji predisponiraju pojavu raka debelog creva: gojaznost, neaktivni način života, pušenje i prekomerna konzumacija alkohola.

Kod ljudi koji pate od neke vrste zapaljenskih bolesti creva, poput ulceroznog kolitisa ili Kronove bolesti, rizik od razvoja bolesti se povećava.

Simptomi

Rak debelog creva ima dugu istoriju i njegovi simptomi mogu da variraju u zavisnosti od lokacije tumora u debelom crevu. Najčešće se simptomi javljaju u uznapredovaloj fazi bolesti. Ovi simptomi nisu isključivi za rak debelog creva i mogu se javiti u drugim uslovima kao što su hemoroidi ili određeni probavni poremećaji. Specijalisti preporučuju odlazak lekaru čim se pojave prvi simptomi da bi se olakšalo postavljanje dijagnoze. Najčešći simptomi su:

Promene u ritmu pražnjeja creva

Pacijenti koji imaju rak debelog creva mogu imati proliv ili zatvor. Pacijenti koji su pre bolesti imali normalan rad creva mogu imati naizmenično periode zatvora i periode dijareje.

Krv u stolici

Najčešći simptom ove malignog tumora je da pacijent ima krv u stolici. Boja krvi može biti crvena ili crna. Prisustvo crvene krvi se javlja kada osoba ima tumore u najudaljenijem delu debelog creva i rektuma. U slučaju crne krvi, ova boja se pojavljuje zato što se krv svari i dolazi iz bližih delova debelog creva, što daje crne snopove koji su poznati kao grive. Ako se ovaj simptom ne dijagnostikuje rano, a pacijent ne dobije adekvatan tretman, može se pogoršati i dovesti do anemije. U tim slučajevima pacijent može, između ostalih simptoma, patiti od vrtoglavice, umora ili osećaja otežanog disanja. Pacijent može otkriti da mu se stolica menja u veličini i da je uža . Ovo se dešava jer se crevo sužava.

Ako su tumori nalaze u distalnom delu debelog creva, pacijent može takođe imati osećaj da je stolica manja i da je pražnjenje nepotpuno.

Bol u trbuhu ili nelagodnost

Bolovi u stomaku su vrlo česti. To je zato što tumor delimično začepljuje crevnu cev i proizvodi bol i situaciju sličnu onoj kod kolike. U nekim slučajevima se zatvaranje  crevne cevi može završiti i dolazi do crevne opstrukcije, u tim situacijama je neophodno da pacijent dobije hitnu hiruršku medicinsku pomoć.

Gubitak kilograma bez očiglednog razloga, gubitak apetita i stalni umor

Kao i druge bolesti povezane sa stomakom, i rak debelog creva, naročito kada je u poodmakloj fazi pokazuje  ove simptome.

Istraživanja kolorektalnog karcinoma pokazala su da kod nekih vrsta tumori počinju od polipa (male benigne kvržice). Rano otkrivanje i uklanjanje ovih polipa može pomoći u sprečavanju napredovanja bolesti.

Drugi uzrok pojave raka debelog creva je genetska predispozicija koju osoba ima. To je zbog različitih promena u određenim genima, pa bi osobe sa rođacima koji imaju ili su imali ovu patologiju trebalo periodično da idu na lekarske preglede.

Postoje različiti sindromi koji predisponiraju pojavu malignog tumora. Najčešća su dva:

Porodična polipoza debelog creva

Ovaj sindrom uzrokuje samo 1 % karcinoma debelog creva. Porodična polipoza debelog creva pojavljuje se tokom adolescencije uzrokujući višestruke polipe u rektumu i debelom crevu. Uzrok pojave je mutacija APC gena, koji se prenosi sa roditelja na decu. Ovaj gen mogu naslediti i devojčice i dečaci.

Nasledni nepolipozni kolorektalni rak

Ova vrsta karcinoma čini između 3 i 5 %  tumora rektuma i debelog creva. Glavna razlika od prethodnog sindroma je u tome što pacijenti nemaju polipe.

Neke nezdrave navike takođe mogu uticati na pojavu bolesti, pa poštovanje sledećih saveta može biti od velike koristi:

Ne zloupotrebljavajte alkohol ili duvan : Duvan povećava rizik od razvoja polipa koji mogu biti preteča bolesti. Što se tiče alkohola, njegova konzumacija podstiče ćelije sluzokože debelog creva da rastu. Ovaj rast daje polip.

Kontrola prekomerne težine : Treba izbegavati gojaznost i višak kalorija u ishrani. Redovna fizička aktivnost ojačava organizam i smanjuje rizik od obolevanja od raka.

Dijeta

Specijalisti savetuju poštovanje uravnotežene dijete i preporučuju sledeće smernice.

Ne zloupotrebljavajte hranu bogatu mastima.

Smanjite potrošnju masti tako da ne prelaze 20 procenata ukupnih kalorija u ishrani, po mogućnosti konzumirajući mononezasićene masti (maslinovo ulje) i polinezasićene (riblje ulje).

Smanjite unos crvenog mesa.

Povećajte potrošnju ribe i piletine.

Uključite hranu bogatu vlaknima u ishranu, jer uzimanje količine vlakana od najmanje 25 gr dnevno, u obliku žitarica i hleba od celog zrn pšenice, sprečava pojavu tumora.

Povećajte unos voća i povrća. Naročito karfiol, brokoli i mahunarke.

Vrste  karcinoma debelog creva

Adenokarcinom

U 90-95 % slučajeva adenokarcinom je najčešći tip karcinoma debelog creva.  Nalazi se u sluznici koja postavlja unutrašnjost debelog creva i rektuma.

Ređi tipovi su sledeći:

Limfom To je rak odbrambenih ćelija creva i želuca.

Sarkom Ovaj tumor nastaje u mišićnom sloju digestivnog trakta.

Karcinoidni tumori  Javlja se u ćelijama digestivnog sistema koje proizvode hormone

Melanom

Dijagnoza

Jedna od glavnih prednosti raka debelog creva je to što je to jedna od retkih vrsta koja se može dijagnostikovati pre nego što osoba ima simptome, pa čak i pre nego što se polipi pretvore u rak.

Najpouzdaniji skrining test je test fekalne okultne krvi koji otkriva da li ima krvi ili ne. Pacijent uzima uzorak kod kuće i dostavlja ga u svoj zdravstveni centar kako bi ga specijalista analizirao i protumačio. Ovaj test se preporučuje svake dve godine  posle navršene  50. godine života. Sledeći korak  je kolonoskopija kako bi se utvrdio izvor krvarenja. Ovaj test se koristi za otkrivanje i uklanjanje polipa i kako bi se sprečio razvoj tumora.

Kada se posumnja da može doći do lezije u debelom crevu, lekar treba da uzme anamnezu, izvrši fizički pregled i digitalni rektalni pregled. Za otkrivanje raka debelog creva koristi se nekoliko tehnika:

Rektalni pregled

To je fizički pregled koji lekar vrši umetanjem prsta u anus kako bi otkrio abnormalnosti u donjem delu digestivnog sistema  krv, abnormalne kvržice ili ako pacijent oseća bol.

Sigmoidoskopija

To je pregled koji se sastoji od uvođenja cevi koja propušta svetlost i sliku kroz anus i naziva se endoskop. Pomoću nje možete pregledati rektum i kraj debelog creva (oko 60 cm) i otkriti neke od polipa koji se tamo mogu nalaziti.

Kolonoskopija

To je pregled sličan sigmoidoskopiji, ali upotrebljena cev je duža i omogućava pregled celog debelog creva. Olakšava uzimanje uzoraka tkiva (biopsija) na mestima na kojima se sumnja na tumor, a zatim se izvodi studija sa mikroskopom. Obično se radi sa sedacijom i rizik od komplikacija je vrlo nizak.

Genetska studija

Ako postoji porodična istorija ili se sumnja na mogućnost naslednog karcinoma, preporučljivo je izvršiti genetsku studiju za otkrivanje abnormalnosti. Ako postoje genetske promene u porodici, ispitivanje debelog creva i rektuma treba započeti u ranom dobu (20 godina) i periodično ih nastaviti.

Dvostruko kontrastni barijumski klistir:

Sastoji se od niza rendgenskih snimaka debelog creva i rektuma napravljenih nakon što je pacijent primio klistir  sa kredno belim rastvorom koji sadrži barijum da bi radiološki detaljno prikazao unutrašnjost debelog creva i rektuma.

Poslednjih godina intenzivno se istražuje tehnika poznata kao tečna biopsija, koja može biti posebno korisna kod raka debelog creva. Ovo je test koji se vrši na uzorku krvi u cilju traženja ćelija karcinoma koje cirkulišu u krvi ili fragmenata DNK tumorskih ćelija koje cirkulišu u krvi. Kada je njegova upotreba standardizovana, između ostalog može se koristiti za rano otkrivanje rak i planiranje lečenja.

Tretmani

Da bi planirao pravilan tretman, lekar treba da zna u kojoj je fazi bolesti pacijent. Trenutno postoje dva sistema koja se koriste.

Vrste skala

TNM klasifikacija

Mere se tri aspekta koja utiču na rak. T se odnosi na veličinu primarnog tumora u crevu; N se odnosi na prisustvo ili ne u limfnim čvorovima, dok se M odnosi na prisustvo udaljenih metastaza. Evo kako se razlikuje pet faza:

Faza 0 ili karcinom in situ : U ovoj ranoj fazi rak se nalazi u površnom sloju sluznice, ne prodire u njega i ne utiče na limfne čvorove.

Faza I : Rak se proširio na zid rektuma ili debelog creva bez prodiranja u mišićni sloj. U ovoj fazi nisu pogođeni ni limfni čvorovi.

Faza II : Rak se proširio na najdublji sloj debelog creva, ali ne i na limfne čvorove koji, šireći se po telu, proizvode i čuvaju ćelije sposobne za borbu protiv infekcija. U ovoj fazi tumor može da napadne okolne organe.

Faza III : Rak se već proširio na najbliže limfne čvorove i organe.

Faza IV : Rak je dostigao i druge organe tela (uglavnom teži invaziji jetre, kostiju i pluća).

Klasifikacija Dukesa ili Astlera i Collera

Ova skala koristi slova od A do D procenjujući koliko duboko ulazi u zid debelog creva :

Faza A : U ovoj fazi su pacijenti koji imaju leziju samo na sluznici i ne utiču na limfne čvorove.

Faza B1 : Rak se nalazi u delu zida rektuma i debelog creva, ali ne prolazi, niti utiče na čvorove.

Faza B2 : Tumor se širi po zidu debelog creva i rektuma bez invazije na limfne čvorove.

Faza C : Na ovom nivou rak može delimično ili u potpunosti da zahvati zid, a takođe i limfne čvorove.

Faza D : Rak pogađa čitav zid i širi se na dalje organe.

Izbor tretmana

Nakon izvođenja testova koji utvrđuju dijagnozu,  lekar specijalista će odrediti terapiju. Kao i kod mnogih drugih vrsta karcinoma, i rak debelog creva zahteva multidisciplinarnu terapiju kako bi se pacijentu pružio što bolji oporavak. Specijalisti će prepisati terapiju na osnovu stanja pacijenta, gde se nalazi tumor i stadijum raka.

Lekar specijalista  će proceniti da li pacijent pati od drugih bolesti koje mogu ometati lečenje. Sve ovo podrazumeva da će svaki pacijent dobiti tretman koji je prilagođen njegovim konkretnim simptomima. Najčešći tretmani su hemoterapija i hirurška intervencija.

Hirurgija

Operacijom u operacionoj sali uklanja se deo pogođen rakom. Hirurška intervencija se koristi u svim stadijumima bolesti. U  fazi A to je preporučeni tretman, jer u ostatku faza specijalisti savetuju primenu hirurgije u kombinaciji sa drugim tretmanima.

U početnoj fazi, specijalisti mogu kolonoskopijom da uklone polip da bi ga ispitali, a u zavisnosti od rezultata ukloniće se rak i okolni deo zdravog tkiva i čvorovi u tom području. Druga mogućnost je da se nakon uklanjanja dela debelog creva napravi otvor od debelog creva prema spolja (kolostomija), u kom slučaju će osoba morati da koristi posebnu torbu za spoljnu upotrebu gde će se sakupljati stolica. Kolostomija može biti prolazna ili trajna.

Radioterapija

Sastoji se od primene visokoenergetskog zračenja na pogođeno područje kako bi se uništile ćelije karcinoma. Utiče samo na područje koje se leči i može se primeniti pre operacije (radi smanjenja tumora i lakšeg uklanjanja) ili posle operacije (da bi se uništile sve ćelije karcinoma koje su možda ostale).

Hemoterapija

To je tretman kojim se lekovi daju sa ciljem uništavanja ćelija karcinoma. To se postiže umetanjem cevi u venu (kateter) kroz koju će se lekovi ubrizgavati kroz sistem pumpi. Obično se primenjuje nakon hirurške operacije.

Imunoterapija

Imunoterapija, koja se sastoji od stimulisanja ili obnavljanja sopstvene imunološke odbrane organizma od velike je pomoći u lečenju različitih vrsta karcinoma. Kod karcinoma debelog creva i dalje je vrlo neefikasan: samo oko 5 % pacijenata sa karcinomom debelog creva može imati koristi od imunoterapije.

Ciljani tretmani

Postoje specifični lekovi protiv nekih vrsta raka debelog creva ili rektuma. Lekovi koji su razvijeni za napredne tumore koji imaju mutacije u BRAF genu.

Prognoza

Prema istraživanjima  približno 54%  pacijenata sa rakom debelog creva preživi više od pet godina. Iako se ove brojke razlikuju u zavisnosti od stadijuma. Petogodišnje preživljavanje u stadijumu A iznosi između 90 i 92 % u fazi B između 50 i 75 % u stadijumu C od 25 do 55 % a u stadijumu D manje od 8 %.

Poslednjih godina prognoza preživljavanja kod pacijenata sa stadijumom C sa hemoterapijom nakon operacije se znatno poboljšala.

Posledice

Neželjeni efekti se razlikuju u zavisnosti od terapije  koju pacijent prima,  ali većina je privremena. Lekar treba da obavesti pacijenta o mogućim neželjenim posledicama.

Operacija može izazvati bol i slabost u ugroženom području i privremeno proliv. Ako je pacijent imao kolostomiju, može doći do iritacije kože oko napravljenog otvora.

Hemoterapija utiče na ćelije raka a kod pacijenata  može izazvati mučninu, povraćanje, proliv i umor.

 Imunoterapija može da izazove simptome slične gripu , poput groznice, slabosti i mučnine .

Kontrola i praćenje raka debelog creva

Nakon završetka lečenja, rizik od recidiva raka vremenom se smanjuje. Tokom prve tri godine preporučljivo je vršiti kvartalne preglede. Od četvrte i pete godine ovi pregledi se mogu razlikovati šest meseci, a od šeste godine mogu se vršiti jednom godišnje.

Naknadni testovi uključuju pažljiv opšti fizički pregled i precizniji rektalni pregled, kolonoskopiju i krvne testove za tumorske markere kao što je karcinoembrionalni antigen (CEA). Ako simptomi ili uobičajeni rezultati ispitivanja upućuju na  ponavljanje raka, mogu se uraditi i rendgenski snimci grudnog koša, CT i MRI snimci. Ako se pojave novi ili trajni simptomi, odmah treba da posetite svog lekara.

Tumor marker

 Karcinoembrionalni antigen (CEA) je supstanca koja se nalazi u krvi nekih ljudi sa rakom debelog creva. Test krvi za karcinoembrionalni antigen najčešće se koristi sa drugim testovima za praćenje pacijenata koji su već imali rak i lečili se. Ovaj test može pružiti rano upozorenje o ponovnom pojavljivanju karcinoma. Karcinoembrionalni antigen može biti prisutan u krvi nekih ljudi koji nemaju rak debelog creva. Pušenje takođe može povećati nivo ovog antigena. Zbog toga se ne mogu  smatrati pouzdanim testom za otkrivanje raka debelog creva.

Kako smanjiti nelagodnost nakon izvođenja dijagnostičkih testova?

Iako testovi za dijagnozu raka debelog creva nisu bolni, oni mogu biti neprijatni za pacijenta i u nekim slučajevima postaju teški za toleranciju.  Udruženja protiv raka daju sledeće preporuke kako bi pomogli pacijentu kod testiranja:

Preporučuju da pacijent ima pratnju, jer će razgovor sa bliskom osobom olakšati pacijentu da bude opušteniji.

Pacijent treba od lekara da  traži objašnjenje od čega će se sastojati testovi kako bi se izbegle nepredviđene situacije.

Pre izvođenja testova, savetuju pacijenta da izvede neku vežbu opuštanja.  Ističu da je važno da se u svakom trenutku fokusirate samo na ono što se dešava. Po završetku testa, takođe savetuju pacijenta da izvede neku vežbu opuštanja.

Ako ste nervozni ili anksiozni savetuje se da razgovarate sa svojim lekarom kako bi vam prepisali lekove ako je potrebno.

Preparati za imuni sistem

Share