Karcinom pluća predstavlja nekontrolisan rast abnormalnih ćelija u jednom ili oba pluća. On skoro uvijek počinje u jednom pluću, zatim se širi u limfne čvorove ili ostala tkiva, ukljući i drugo pluće. Plućni karcinom može takođe metastazirati u cijeli organizam, šireći se u kosti, mozak, jetru ili druge organe. Pošto su pluća velika, karcinom u njima može rasti mnogo godina prije nego se otkrije. U stvari, plućni karcinomi se mogu lako širiti van pluća ne uzrokujući nikakve simptome. čak i kada se pojavi osnovni simptom, kao što je perzistentni kašalj, č esto se on pogrešno shvati kao prehlada, bronhitis, ili alergija.
Većina ljudi koji dobiju plućni karcinom su pušači. Međutim, ne dobiju svi pušačćni karcinom. U nekim slučajevima, i ljudi koji nikada nisu pušili dobiju plućni karcinom, što se dešava kod ekspozicije određenim karcinogenima na radnom mjestu, kao što je azbest, ili gas radon, gdje je rizik od nastanka plućnog karcinoma povećan. č ak i kod dijagnosticiranja plućnog karcinoma, veoma je značajno prestati sa pušenjem ukoliko je osoba bila pušač. Prestanak pušenja će imati uticaja na efekat terapije. Postoji više od dvanaestak različitih vrsta plućnih karcinoma. Oni se razlikuju po tipu ćelija nađenih u tumoru.
ETIOLOGIJA – uzroci nastanka
Pušenje cigareta
Pušenje cigareta je direktan uzrok 90% plućnih karcinoma kod muškaraca i 79% plućnih karcinoma kod žena. Široko je prihvaćeno kao glavni doprinoseći faktor povećanju incidence plućnog karcinoma u ovom stoljeću.
Prospektivne kohortne studije pokazuju da rizik od plućnog karcinoma kod muškaraca pušača je 22 puta veći nego kod nepušača, a za ženske pušače je 12 puta veći nego kod nepušača. Dim cigarete sadrži više od 4000 hemijskih sastojaka; bar 43 su identificirana kao karcinogeni. Karcinogeneza uzrokovana duhanom je kompleksan, multistupnjeviti proces. Kumulirano uništavanje DNA u plućnim epitelijalnim ćelijama izlaganjem inhalatornim karcinogenima ili njihovima metabolitima rezultira malignitetom nakon perioda duge latencije.
Prestanak pušenja
Prestankom pušenja smanjenje rizika od smrti od plućnog karcinoma poređenjem sa onima koji nastavljaju pušiti je promatrano unutar 5 godina. Rizik se progresivno smanjuje vremenom nakon prestanka pušenja. čak i nakon 25 godina, ili više, po prestanku pušenja, rizik od plućnog karcinoma među bivšim pušačima može biti veći od rizika kod individua koje nisu nikada pušile, mada je razumljivo manji od onih koji nastavaljaju pušiti.
Drugi faktori
Mada aktivno pušenje duhana jako povećava rizik od plućnog karcinoma poredeći sa rizikom kod nepušača (rizik je kod njih manji), ipak samo 10% pušača dobije plućni karcinom. Istovremeno, približno 10% plućnih karcinoma se javlja kod osoba koje nikad nisu pušile. Sem aktivnog pušenja, i ostali faktori igraju ulogu u razvoju plućnog karcinoma.
Pasivno pušenje
Dokazano je da dugotrajna inhalacija dima cigarete od drugih osoba povećava rizik od plućnog karcinoma kod nepušača.
Aerozagađenje, urbana okolina i geografska lokacija
Incidenca plućnog karcinoma i stope mortaliteta su veće u industrijaliziranim zemljama i urbanim sredinama što vodi ka konstataciji da aerozagađenje doprinosi razvoju plućnog karcinoma.
Faktori radne sredine
Izlaganje specifičnim faktorima radne sredine (karcinogenima), njima samim, ili u kombinaciji sa pušenjem cigareta, može povećati rizik od plućnog karcinoma. Kao što je slučaj i sa pušenjem, postoji duga latencija koja može iznositi i do 50 godina između prve ekspozicije karcinogenu i razvoja plućnog karcinoma, a općenito postoji i veza između količine i trajanja ekspozicije u odnosu na rizik od razvoja plućnog karcinoma. U ove karcinogene ubrajamo: azbestna vlakna, arsen, hrom, nikal, hlorometil etere, vinil hlorid, gas radon. Ovi karcinogeni mogu doprinijeti razvoju približno 15% plućnih karcinoma kod muškaraca i 5% kod žena.
Ožiljci i difuzna fibroza
Periferni karcinom, posebno subpleuralni adenokarcinomi i bronhoalveolarni karcinom, su često udruženi sa fokalnim ožiljkom. Ožiljci mogu biti rezultat bronhiektazija, infarkta, tuberkuloze ili traume. Ranije studije su pokazale da je 3 do 75 plućnih karcinoma nastalo na ožiljku.
Hereditarni ( nasljedni) i socio-ekonomski faktori
Nekoliko studija je pokazalo vezu između pozitivne porodične istorije za plućni karcinom i povećanog rizika od razvoja plućnog karcinoma.
KARCINOGENEZA PLUĆNOG KARCINOMA
Karcinogeneza plućnog karcinoma, kao što je slučaj i sa drugim tipovima karcinoma, je multistadijski fenomen. Karcinogeni koji se odnose na inicijatore direktno proizvode ireverzibilne DNA mutacije u prethodno normalnim bronhijalnim ili drugim epitelijalnim ćelijama, tako inicirajući karcinogenezu. Do dalje progresije prema malignom fenotipu dolazi kontinuiranim oštećenjem od strane karcinogena, a što se odnosi na promotore koji sekundarno mijenjanju ekspresiju gena uticajem na signalnu transdukciju. Duhanski dim sadrži mnoštvo poznatih i sumnjivih karcinogena, i inicijatora, i promotora, koji doprinose razvoju plućnog karcinoma. Dodatno okolni faktori i faktori radne sredine, mogu takođe učestvovati kao karcinogeni ili kokarcinogeni. Neke mutacije nastale zbog karcinogena su biološki signifikantne i doprinose razvoju ili progresiji malignog fenotipa. Mutacije mogu modificirati proteinske produke onkogena koji reguliraju rast ćelija. Ostale mutacije modificiraju proteinske produkte tumor-supresornih gena koji inhibiraju rast ćelije. Rezultat toga je gubitak kontrole rasta ćelije.
DIJAGNOZA
Dijagnostički postupci se mogu podijeliti u više skupina:
- Postupci koji u radnu dijagnozu na prvo mjesto dovode mogućnost karcinoma bronha, a provode se na nivou primarne zdravstvene zaštite. Odnose se na: anamnestičke podatke o navikama pušenja, radnom mjestu, familijarnoj predispoziciji, te pojavi i obilježjima simptoma; zatim fizikalnom nalazu na plućima, palpaciji cervikalne, supraklavikularne i aksilarne regije, jetre i slezine. Takođe se obavlja osnovna laboratorijska obrada.
- Standardni grudni radiogram. Njime se otkriva veličina, oblik i lokalizacija tumora. Oni nam, međutim, ne mogu reći da li se radi o karcinomu.
- Citološka analiza sputuma je mikroskopski pregled ćelija u iskašljaju. Ovom analizom se može otkriti karcinom pluća koji se nije pronašao na standardnom grudnom radiogramu. Opisuje se u 60% slučajeva pozitivan nalaz malignih stanica u sputumu, a pravilnim uzimanjem iskašljaja, ponavljanjem uzoraka 3-5 puta, dobiva se u oko 80% slučajeva pozitivan nalaz. Što je lokalizacija karcinoma perifernija, ako je bronh opstruiran, te zato otežano iskašljavanje, to je manja vjerovatnoća verifikacije malignoma iz sputuma. Međutim, i pozitivan nalaz malignih stanica u iskašljaju ne pokazuje lokalizaciju i proširenost tumora, tako da su obično potrebni popratni testovi.
- Bronhološka obrada sa biopsijom je potrebna kada se sumnja na karcinom (forceps biopsija, brush-biopsija, transbronhijalna plućna biopsija), transtorakalna plućna biopsija, ili biopsija nakon torakotomije, te punkcija uvećanih supraklavikularnih, cervikalnih, aksilarnih i ostalih limfnih čvorova. Patohistološka mikroskopska analiza će otkriti da li se radi o karcinomskim ćelijama i, ukoliko je to slučaj, o kojem tipu ćelija. Biopsijom se može precizno saznati tip plućnog karcinoma, tako da su ovi testovi veoma značajni u dijagnosticiranju karcinoma i procjeni najbolje terapije.
- CT (kompjuterizirana tomografija) i MRI (magnetna rezonansa) grudnog koša su sofisticiranije metode kojima se dobije trodimenzionalna slika tumora. Pošto CT i MRI mogu pokazati pluća, limfonode, ili druge dijelove tijela sa mnogo većom preciznošću od standardnog grudnog radiograma, njima se tačno može odrediti da li se karcinom proširio iz pluća u ostale dijelove grudnog koša ili organizma.
- Ukoliko je dijagnosticiran karcinom pluća, osoba se može podvrgnuti SCI (scintigrafija) kostiju da bi se viđelo da li se karcinom pluća raširio. Tako se mogu uočiti abnormalnosti na kostima i razlučiti da li su one uzrokovane nekom drugom bolešću (npr. arthritis) ili karcinomom pluća. Takođe se provode i ostale metode (ultrazvuk abdomena, eventualno CT mozga) kojima se želi potvrditi ili isključiti propagacija malignoma. Potrebno je naglasiti da se tim metodama verificiraju makrometastaze, a da pitanje mikrometastaza, osobito kod mikrocelularnog tipa karcinoma ostaje otvoreni.
- Dijagnostički postupci kojima se procjenjuje kardiorespiratorni, hematopoetski, renalni, hepatalni i ostali sistemi u svrhu izbora i primjene terapijskih postupaka.
PROGNOZA PLUĆNOG KARCINOMA
Cjelokupno preživljavanje od plućnog karcinoma iznosi oko 10%. Stadij bolesti zasnovan na TNM sistemu je neuporedivo najznačajniji faktor u određivanju preživljavanja pacijenata oboljelih od plućnog karcinoma. Internacionalni sistem za određivanje stadija plućnog karcinoma, koji koristi Američki Komitet za rak i Internacionalna Unija za borbu protiv raka, obezbjeđuje reproducibilan metod za dokumentovanje anatomskog širenja plućnog karcinoma baziranog na T (veličina primarnog tumora i invazivnost), N (nodalne metastaze) i M (prisustvo ili odsustvo udaljenih metastaza) sistemu. Stadij je zasnovan na TNM klasifikaciji a pacijenti u istoj grupi stadija bolesti imaju sličnu prognozu i terapijski izbor lijekova. Općenito, što je veći stadij (ili T, N, ili M individaualno), to je lošija prognoza.
TNM klasifikacija može biti klinička, zasnovana na kliničkom ili radiološkom nalazu; ili patološka, zasnovana na pregledu resekcionog materijala od strane patologa. Kriteriji TNM klasifikacije su isti kako za klinički, tako i za patološki staging.
INTERNACIONALNA TNM KLASIFIKACIJA KARCINOMA PLUĆA (1997)1,2
U ocjeni anatomske proširenosti, zahvaćenosti limfonoda i prisutnosti udaljenih metastaza, služimo se TNM klasifikacijom:
Primarni tumor
T0 – Nema vidljivog primarnog tumora
TX – Primarni tumor se ne može utvrditi, ili tumor dokazan prisustvom malignih stanica u sputumu ili bronhijalnom ispirku, ali se ne vidi radiološki ili bronhoskopski.
TIS – Carcinoma in situ
T1 – Tumor manji od 3 cm u najvećem promjeru, okružen plućima ili visceralnom pleurom, bez bronhoskopski vidljive invazije proksimalnije od lobarnog bronha (tj. nije u glavnom bronhu).
T2 – Tumor bilo koje od slijedećih veličina ili proširenosti:
- Više od 3 cm u najvećem promjeru
- Zahvata glavni bronhus; 2,2 cm distalno od karine
- Zahvata visceralnu pleuru
- Združen sa atelektazom ili opstruktivnim pneumonitisom koji se širi do hilarne regije ali ne zahvata sama pluća.
T3 – Tumor bilo koje veličine koji direktno zahvata bilo koju slijedeću strukturu: zid grudnog koša, dijafragmu, medijastinalnu pleuru, parijetalni perikard; ili tumor u glavnom bronhu manje od 2 cm udaljen od karine, ali ne zahvata karinu; ili pridružena atelektaza ili opstruktivni pneumonitis zahvaćenog pluća.
T4 – Tumor bilo koje veličine koji zahvata slijedeće: medijastinum, srce, velike krvne sudove, traheju, ezofagus, kralješke, karinu; ili tumor sa malignim pleuralnim ili perikardijalnim izljevom, ili sa satelitskim tumorskim nodulom(ima) unutar ipsilateralnog lobusa pluća sa primarnim tumorom.
Zahvatanje limfonoda
N0 – Nema metastaza u regionalnim limfonodima.
N1 – Metastaze u ipsilateralnim peribronhijalnim i/ili ipsilateralnim hilarnim limfonodima, i intrapulmonalni limfonodi zahvaćeni direktnim širenjem primarnog tumora.
N2 – Metastaze u ipsilateralne medijastinalne i/ili subkarinalne limfonode.
N3 – Metastaze u kontralateralne medijastinalne, kontralateralne hilarne, ipsilateralne ili kontralateralne skalenske, ili supraklavikularne limfonode.
Metastaze
M0 – Nema vidljivih udaljenih metastaza.
M1 – Postoje udaljene metastaze.
STADIJI PLUĆNOG KARCINOMA
Prije izbora najboljeg tretmana potrebno je prvo evaluirati stadij plućnog karcinoma. Stadiji plućnog karcinoma se odnose na to da li se karcinom proširio u pluća i/ili u ostale organe. Hirurški tretman, kemoterapija, iradijaciona terapija se mogu koristiti u terapiji plućnog karcinoma, ali, da li ih koristiti individualno ili u kombinaciji, je određeno time koliko je karcinom uznapredovao.
Postoje 4 stadija plućnog karcinoma:
Stadij I: Karcinom je lokaliziran jedino u plućima, i nije se proširio na limfonode. Hirurško odstranjenje tumora se preporučuje, što je uspješno za većinu pacijenata. (Bez obzira što ovo zvuči ohrabrujuće, na žalost kod većine ljudi se karcinom ne dijagnosticira u ovom stadiju, pošto simptomi često nisu dovoljno izraženi da bi se posumnjalo na karcinom).
Stadij II: Karcinom se proširio na susjedne limfonode. Ovisno o veličini limfonoda na CT-u grudnog koša, mogu se preporučiti dodatni testovi, kao što je medijastinoskopija kojom se izvodi biopsija limfonoda. Medijastinoskopijom se može odrediti da li su limfonodi zahvaćeni karcinomom, ili su povećani jedino zbog upale udružene sa karcinomom. Ukoliko ovaj postupak pokazuje jedino minimalne tragove karcinoma u ovim limfnim čvorovima, preporučuje se hirurško odstranjenje glavnog tumora uz propratnu iradijaciju i/ili kemoterapiju limfonoda.
Stadij III: Karcinom se proširio na limfonode u plućima. Stadij III ima dva “tipa”:
Ukoliko se radi o usamljenoj tumoroznoj masi, to je stadij III-A. Većina doktora će preporučiti započinjanje tretmana za stadij III-A sa kemoterapijom, ili kombinacijom kemoterapije sa iradijacionim tretmanom. Zatim, ovisno o uspješnosti ovog tretmana, može se odstraniti preostali tumor hirurškim putem.
Ova kombinacija kemoterapije sa hirurškim tretmanom ili iradijacijom nudi najbolje mogućnosti liječenja. Ukoliko se karcinom u grudnom košu proširio na više od jednog područja, naziva se stadijem III-B.
Većina doktora ne preporučuje hirurški tretman za stadij III-B. Kombinacija kemoterapije i iradijacije je obično od najveće koristi.
Stadij IV: Ovo je najuznapredovaliji stadij plućnog karcinoma. Karcinom se proširio u udaljene dijelove tijela – u jetru, kosti, mozak, ili neki drugi organ. Većina doktora je saglasna da za stadij IV kemoterapija predstavlja najefikasnije liječenje.
TNM KLASIFIKACIJA I STADIJI :
|
STADIJ 0
|
TIS
|
N0
|
M0
|
|
|
|
|
|
|
STADIJ I
|
T1 |
N0
N0 |
M0
M0 |
|
|
|
|
|
|
STADIJ II
|
T1 |
N1
N1 |
M0
M0 |
|
|
|
|
|
|
STADIJ III A
|
T1 |
N2
N2 N0 N1 N2 |
M0
M0 M0 M0 M0 |
|
|
|
|
|
|
STADIJ III B
|
BILO KOJI T
T4 |
N3
BILO KOJI N |
M0
M0 |
|
|
|
|
|
|
STADIJ IV
|
BILO KOJI T
|
BILO KOJI N
|
M1
|
Nakon selekcije bolesnika prema histološkom tipu i proširenosti bolesti, procjenjuje se opšte stanje bolesnika, odnosno “perfomance status”. Ta je procjena podložna subjektivnom faktoru, pa se koristimo klasifikacijom prema Karnofskom:
| 100% | bez simptoma bolesti |
| 80-90% | sposoban za obavljanje lakših poslova |
| 60-70% | manje od 50% vremena je vezan za postelju |
| 40-50% | više od 50% vremena je vezan za postelju |
| 20-30% | bolesnik je stalno u postelji |
TERAPIJA
Plućni karcinomi su potencijalno izlječivi hirurškom resekcijom u ranim stadijima. Općenito, stadiji I, II i IIIA nemikrocelularnih karcinoma, a takođe i mikrocelularnih karcinoma u nekim slučajima, se liječe hirurškom resekcijom. Mikrocelularni karcinomi su obično prisutni u uznapredovalom stadiju i, pošto povremeno odgovaraju na kemoterapiju i radijaciju, obično se tretiraju ovim načinima.
Pacijenti sa uznapredovalijim stadijima nemikrocelularnog ćelijskog karcinoma, ili koji nisu inače za hirurškog tretmana, se mogu liječiti kemoterapijom i radijacijom sa općenito slabijim rezultatima.
Značajan faktor za slabu prognozu plućnog karcinoma je taj da je kod dijagnosticiranja većina pacijenata sa već prisutnim uznapredovalim stadijem. U jednoj velikoj studiji, od skoro 2000 pacijenata, oko 64% pacijenata je bilo sa uznapredovalim lokalnim širenjem ili udaljenim metastazama, dok samo 29,4% je imalo lokalizovanu bolest, a 6,6% samo regionalne metastaze.(3) U novijim studijama od 1198 pacijenata za koje je stadij bio poznat, 60% je imalo udaljene metastaze, 26% regionalne metastaze, i samo 15% lokalizovanu bolest.(4)
Od onih sa očigledno ranim stadijem bolesti, a da pretpostavimo da su liječeni hirurškom resekcijom, približno oko polovina pacijenata će umrijeti od plućnog karcinoma. Ova grupa pacijenata je od posebnog interesa pošto se identifikacija bioloških markera koristi u cilju utvrđivanja vjerovatne progresije bolesti, a što se može koristiti za određivanje pacijenata za agresivnije terapeutske mjere ili terapeutske studije.
Nekoliko studija je pokazalo da ćelijski tip i stepen diferencijacije utiču na prognozu. Ćelijski tipovi udruženi sa lošijom prognozom su obično prisutni u uznapredovalom stadiju koji odražava njihovo agresivnije ponašanje. Kada se stadij uzme u obzir, mnoge studije nisu uspjele da pokažu signifikantnu razliku u preživljavanju između različitih ćelijskih tipova.
Mikrocelularni karcinom je općenito udružen sa najlošijom prognozom i najvjerovatnije se u većem broju slučaja otkrije u uznapredovalom stadiju (83,9 % mikrocelularnih karcinoma u III stadiju bolesti prema 65,1% adenokarcinoma, 57% karcinoma krupnih ćelija, i 56,9% skvamoznih ćelijskih karcinoma).(3)
Skvamozni ćelijski karcinom je vjerovatnije prisutan u ranom stadiju nego drugi ćelijski tipovi i ima neznatno duže preživljavanje u nekim, ali ne svim studijama. Duže preživljavanje viđeno kod Pancoast tumora, koje varira od 23% trogodišnjeg preživljavanja do 31-34% petogodišnjeg preživljavanja u različ itim studijama, se oč igledno odnosi na veliki procenat skvamoznih ćelijskih karcinoma.(6,7)
Solitarni periferni bronhioalveolarni karcinomi imaju bolje petogodišnje preživljavanje od drugih tipova; od 23 do 100% u različ itim studijama.(4)
Dakle, najprije je potrebno odrediti stadij plućnog karcinoma kako bi se mogao primijeniti najefikasniji oblik liječenja. Svaki slučaj karcinoma je različit, tako da se liječenje može razlikovati od onoga što će biti napomenuto.
Stadij I
Preporučeno liječenje: hirurško odstranjenje tumora.
Stadij II
Preporučeno liječenje: hirurško odstranjenje tumora i limfonoda, uz propratnu iradijaciju i/ili kemoterapiju.
Ukoliko se radi o stadiju I ili stadiju II plućnog karcinoma, hirurško odstranjenje karcinoma je još uvijek osnovno. Oporavak će se razlikovati od osobe do osobe, ovisno o starosnoj dobi, zdravstvenom stanju, ili nekim drugim faktorima.
Stadij III
Stadij III-A: Preporučeno liječenje: kemoterapija i iradijacija da bi se smanjio tumor, a onda slijedi hirurški tretman da bi se otklonio preostali tumor.
Stadij III-B: Preporučeno liječenje: kombinacija kemoterapije i iradijacione terapije da bi se smanjio tumor.
Stadij IV
Preporučeno liječenje: kombinacija kemoterapeutika i pronalaženje najefikasnijih.
HIRURGIJA
Ukoliko se radi o stadiju I ili stadiju II plućnog karcinoma, hirurško odstranjenje karcinoma uz eventualno odstranjenje limfnih čvora, je još uvijek osnovno. Oporavak će se razlikovati od osobe do osobe, ovisno o starosnoj dobi, zdravstvenom stanju, ili nekim drugim faktorima.
Kemo i iradijaciona terapija
Kemoterapija
predstavlja obično kombinaciju lijekova koja se koristi u toku nekoliko sedmica ili mjeseci, ovisno o opštem zdravstvenom stanju, vrsti plućnog karcinoma, kao i njegove proširenosti u organizmu. Kemoterapija se može primijeniti u cilju usporenja rasta karcinoma, spreč avanja njegovog širenja, smanjenja simptoma uzrokovanih karcinomom, ili u cilju eliminacije svih karcinomskih ćelija iz organizma. č ak i kada kemoterapija ne može izliječ iti od karcinoma, ona može pomoći kvalitetnijem i dužem životu.
Iradijaciona terapija
se primjenjuje u cilju smanjenja ili zaustavljanja rasta tumora. U stvari, radijacija “ubija” tumorske ćelije. U nekim slučajevima, radijacija se koristi za smanjenje tumora prije hirurškog odstranjenja istog. Takođe se može koristiti nakon hirurškog tretmana za uništavanje preostalih karcinomskih ćelija. Iradijacija i kemoterapija se često koriste zajedno sa hirurškom. Ukupna shema tretmana će ovisiti o ukupnoj količini potrebne radijacije koju odredi radioterapeut. Ova količina se podijeli u “dnevne doze” za koje se smatra da su djelotvorne u pojedinačnom slučaju, a da najmanje štete normalnim ćelijama organizma. Radijacioni tretman obično traje nekoliko sedmica, a zatim slijedi period odmora od nekoliko sedmica, prije nego što počne slijedeći ciklus.
Sporedni efekti radijacije i kemoterapije
Sporedni efekti kemoterapije ili radijacije se razlikuju od osobe do osobe, upravo onako kako će se simptomi plućnog karcinoma razlikovati. Neki ljudi imaju samo nekoliko sporednih efekata, ili ih nemaju nikako; ostali ljudi imaju mnoge od njih. Dvije osnovne stvari koje će imati najveći uticaj na sporedne efekte su terapeutske doze i načini reakcije organizma na njih.
Na žalost, neki sporedni efekti terapije karcinoma su teški za kontrolisanje. Kada se koristi kemoterapija ili iradijacija u cilju uništenja karcinomskih ćelija, i neke zdrave ćelije i tkiva mogu biti zahvaćene. Međutim, postoje načini smanjenja mnogih sporednih efekata liječenja.
Sporedni efekti kemoterapije
Kemoterapija može dovesti do jednog ili više slijedećih nuspojava:
- nausea i povraćanje
- umor i anemija
- temperatura i infekcija
- gubitak kose
Pošto kemoterapeutici djeluju na karcinomske ćelije koje se brzo dijele, oni će takođe oštetiti i zdrave krvne ćelije koje se brzo dijele, uključujući:
- ćelije koje se bore protiv infekcije (leukociti)
- ćelije koje pomažu u zgrušavanju krvi (trombociti)
- ćelije koje prenose kiseonik u sve dijelove tijela (eritrociti)
- ćelije korjena kose (što rezultira gubitkom kose)
- ćelije koje oblažu probavni trakt (što rezultira nauseom ili povraćanjem)
Ovi i drugi simptomi koji se odnose na kemoterapiju će obično iščeznuti postepeno u toku oporavka, ili nakon prestanka tretmana.
Sporedni efekti radijacije
Sporedni efekti radijacije uključuju:
- iritaciju kože i gubitak kose u području tretmana
- umor koji se obično povećava u toku samog tretmana
- suho, upaljeno grl o i teškoće sa gutanjem
- bolove i utrnulost u ramenu i mišićima grudnog koša
- nausea (nije tipično)
Važno je napomenuti da je koža u toku iradijacionog tretmana podložna da postane veoma nježna i osjetljiva. Može postati crvena ili tamna, a dlake na tom području mogu ispadati. Potrebno je biti veoma pažljiv u tom slučaju, prati je sa mlakom vodom i blagim sapunom. Ne koristiti puder, kreme ili neke druge masti na to područje u toku tretmana i nekoliko sedmica nakon završetka tretmana.
PREVENCIJA
Izbjegavanje faktora rizika osobito:
Prestanak pušenja
Prestankom pušenja dolazi do smanjenja rizika od smrti od plućnog karcinoma u poređenju sa onima koji nastavljaju pušiti.
Rizik se progresivno smanjuje vremenom nakon prestanka pušenja. čak i nakon 25 godina, ili više, po prestanku pušenja, rizik od plućnog karcinoma među bivšim pušačima može biti veći od rizika kod individua koje nisu nikada pušile, mada je razumljivo manji od onih koji nastavaljaju pušiti.
Izbjegavanje aerozagađenja
Izbjegavanje poznatih kancerogena
Zdrava i izbalansirana ishrana
