Sustav probavnih organa – probavni – probavni ili gastrointestinalni trakt ima zadatak unositi hranu u ljudsko tijelo, dobivenu hranu obrađivati djelovanjem njegovih sokova i neprobavljene dijelove hrane istjerivati iz organizma u vanjsko okruženje.
Ovaj se sustav sastoji od velikog broja organa koji su međusobno povezani. Može se zamisliti kao duga neprekinuta cijev čiji se pojedini dijelovi nastavljaju jedan na drugi.
Probavni sustav sastoji se od:
- Usne šupljine
- Grlo
- Jednjak
- Trbuh
- Tanko crijevo
- Debelo crijevo
- Jetra
- Žuč
- Gušterača
ŽDRELO (PHARYNX)
Ždrelo je šupalj organ u obliku oluka, dužine oko 15 cm a nalazi se na raskrsnici puta za varenje i puteva za disanje. Put za varenje vodi iz usne duplje kroz ždrelo u jednjak, a put za disanje iz nosne duplje kroz ždrelo u grkljan i dalje u dušnik. Zid ždrela sadrži poprečnoprugaste mišiće koji se kontrahuju pri gutanju. Put za varenje vodi iz usne duplje kroz ždrelo u jednjak.
Bolesti ždrela:
Akutni faringitis (pharyngitis acuta) se retko javljaju izolovano, samostalno, već u sklopu zapaljenskih oboljenja sluznice nosa i sinusa, usne šupljine i krajnika, najčešće kao propratni simptomi kod većine infektivnih bolesti.
Uzročnici su virusi (adenovirus, rinovirusi) i bakterije (streptokok, pneumokok, hemofilus). Češći je u periodu hladnog, vlažnog vremena i kod osoba sa oslabljenom otpornošću.
Etiologija nastanka hroničnog zapaljenja ždrela (pharyngitis chronica) je kompleksna u njoj učestvuju : virusi (najčešće adenovirusi), bakterije (streptokoke, stafilokoke, pneumokoke) i gljivice, a uzrok mogu biti i organska i neorganska prašina, hemijska isparenja na radnom mestu, smog, pušenje, ljuta jela i žestoka pića, hladni napici (iz frižidera) i vreli napici (čaj, supa), kao i opšta oboljenja: dijabetes, ciroza jetre, nefritis, avitaminoze i dr.
Kliničko pravilo kaže: „Ždrelo je ogledalo nosa“. Pri začepljenju nosa bolesnik diše na usta i drži ih često otvorena, što utiče na povećanje zapaljenskih procesa sluznice ždrela.
Upala ždrela je oboljenje koje često pogađa najmlađe i tada se kod njih javljaju tegobe pri gutanju hrane. Deca odbijaju hranu i odaju utisak teškog bolesnika.
Iznutra je ždrelo obloženo sluznicom, ispod koje se na krovu ždrela nalazi ždrelni ili “treći” krajnik. On je najrazvijeniji kod dece između 2-10 godine života, kasnije se smanjuje i isčezava.
Kod starijih bolesnika uzrok nastanka čestih upala ždrela možu biti: pokvareni zubi, neodgovarajući mostovi na zubima i parcijalne proteze ispod kojih zaostaje hrana.
JEDNJAK (ESOPHAGUS)
Jednjak je cevast organ dužine oko 25cm, koji spaja ždrelo sa želucem, i samim tim pripada sistemu organa za varenje. Polazi od ždrela, prolazi kroz vrat, grudnu duplju i dijafragmu, a završava se u trbušnoj duplji na gornjem delu želuca. Na jednjaku se razlikuju tri dela: vratni, grudni i trbušni. Najveći je grudni, a najmanji trbušni. Gornji deo jednjaka nalazi se iza dušnika. Zid jednjaka izgrađuju uglavnom mišićna vlakna, a iznutra je prekriven sluznicom.
Zadatak jednjaka je da sprovede progutani zalogaj hrane iz ždrela u želudac, a to ostvaruje kontrakcijom svojih mišićnih vlakana.
Bolesti jednjaka
Zapaljenje sluzokože jednjaka – ezofagitismože biti izazvano delovanjem raznih uzročnika:
Infektivni uzročnici: bakterije (gram pozitivni bacili, u toku šarlaha, erizipela, difterije, trbušnog tifusa, kolere i dr.), virusi (herpes simpleks, citomegalo, herpes zoster), gljivice (kod bolesnika sa smanjenom odbrambenom sposobnošću organizma u toku raznih oboljenja kao što su dijabetes, postoperacinoni periodi, maligna oboljenja, sida) i parazitihemijskim i mehaničkim, kao i peptičkim.
Hemijski uzročnici: jake kiseline (sumporna, azotna, sirćetna, hlorovodonična) i baze (kamena soda)
Peptički uzročnici: unutrašnji sekreti želuca, pankreasni sok
Mehanička uzročnici: dejstvo stranih tela
Fižički uzročnici: dejstvo pretoplih i suviše hladnih napitaka i jela.
Sluznica jednjaka je vrlo osetljiva na materije sa korozivnim dejstvom (kiseline i baze.), i one mogu dovesti do oštećenja sluznice, a posledica je nemogućnost prolaska zalogaja kroz jednjak. Naročito treba obratiti pažnju da se takve materije uklanjaju jer njihovom upotrebom često mogu da stradaju deca.
ŽELUDAC (VENTRICULUS ILI GASTER)
Želudac je najširi deo kanala za varenje hrane. Nalazi se u gornjem delu trbušne duplje, ispod dijafragme, između jetre i slezine.
Ulazni dio želuca je mesto gde se u njega uleva jednjak a stručno se naziva cardia. Ovo ušće je zatvoreno jednim mišićem stezačem koji se otvara samo da bi propustio hranu prilikom gutanja. Izlazni dio želuca je mesto gde se želudac nastavlja u početni deo tankog creva – dvanaestopalačno crevo.
Zid želuca sadrži mišićni sloj iznutra zidovi želuca su pokriveni sluznicom koja sadrži vrlo veliki broj žlezda. Ove žlezde luče želudačni sok. To je bistra, bezbojna tečnost kiselog ukusa koja se sastoji od hlorovodonične kiseline i enzima.
Pod varenjem hrane podrazumeva se njeno razlaganje na prostije sastojke, kako bi se u pogodnijem obliku iskorisatila u organizmu.
Bolesti želuca
Zapaljenje sluzokože želuca – gastritis je najčešće uzrokovan infekcijom i iritacijom. Infekcije mogu biti bakterijske ili virusne. Iritacija može biti prouzrokovana lekovima (kao što je andol, aspirin), alkoholom, hroničnim povraćanjem, stresom, jelom ili konzumiranjem korozivnih supstanci (otrovi).
Čir na želucu (Ulcus gaster) je vrlo često oboljenje i predstavlja oštećenje sluzokože želuca. Danas se smatra da je uzrok ove bolesti bakterijska infekcija, a ponekad i dugotrajna primena nesteroidnih protivupalnih lekova (NSAID), kao što su: acetilsalicilna kiselina, ibuprofen, diklofenak itd. Oboljenje najčešće uzrokuje bakterija Helicobacter pylori (H. pylori).
Novija klinička ispitivanja pokazuju da je ova bakterija uzročnik skoro svih peptičkih ulkusa i to 80% želučanih i preko 90% onih na dvanaestopalačnom crevu. Međutim, ako ste zaraženi bakterijom H. pylori to ne znači da imate čir. To zavisi od osobina obolelog, vrste H. pylori i još nekih nepoznatih faktora.
TANKO CREVO (INTESTINUM TENUE)
Tanko crevo je najvažniji deo sistema za varenje hrane. Pruža se od želuca do debelog creva. Deli se na tri dela: dvanaestopalačno crevo (duodenum), tašto crevo (jejunum) i usukano crevo (ileum). Dužina tankog creva iznosi oko 6 metara. Najvažniji deo varenja hrane i usisavanje (resorpcija) vrši se u tankom crevu. Osim sopstvenog crevnog soka u tanko crevo (dupdenum) se izkivaju žuč i pankreasni sok. Ove tečnosti vreše razlaganje proteina, masti i ugljenih hidrata, do najprostijih sastojaka, koji se resorbuju preko sluznice creva, dospevaju u krv i koriste u organizmu.
DEBELO CREVO (INTESTINUM GRASSUM)
Debelo crevo je završni deo kanala za varenje, dužine 1,5 – 2 m, a proteže se od tankog creva do čmarnog otvora (anusa). Ima tri dela: slepo crevo (cecum), sito crevo (colon) i čmarno crevo (rectum).
Debelo crevo je slične građe kao i tanko crevo. Uloga debelog creva je da od nesvarenih delova hrane stvori izmet (feces), i da ga izbaci napolje (proces defekacije).
Bolesti creva
Infekcija i zapaljenje sluznice želuca i creva – gastroenteritis je najčešće oboljenje želuca i creva koja se manifestuje povraćanjem, prolivom i grčevima u trbuhu.
GUŠTERAČA – PANKREAS
Gušterača je žlezda sa spoljašnjim i unutrašnjim lučenjem, koja pripada sistemu za varenje. Nalazi se iza želuca, priljubljena vodoravno uz zadnji trbušni zid. Ima oblik izduženog lista na kome razlikujemo glavu, trup i rep. Težina žlezde iznosi 70-90g. kroz pankreas prolazi kanal koji se uliva u dvanaestopalačno crevo. Ovim kanalom izliva se pankreasni sok koji luče posebne ćelije sabrane u meškove. Između mehova nalaze se ćelije raspoređene u obliku Langerhansovih ostrvaca, čiji je zadatak lučenje insulina.
Kao žlezda sa spoljašnjimlučenjem pankreas stvara pankreasni sok, bistru bezbojnu tečnost koja sadrži enzime koji učestvuju u metabolizmu ugljenih hidrata, proteina i lipida.
Kao žlezda sa unutrašnjim lučenjem stvara insulin u Langerhansovim ostrvcima, koji se direktno ubacje u krv i reguliše nivo šećera u krvi. Poremećaj ove funkcije ima za posledicu pojavu šećerne bolesti (Diabetes mellitus).
Pankreas (gušterača) proizvodi enzime za obradu hrane, ali luči i dva važna hormona za kontrolisanje metabolizma – glukagon i insulin.
Bolesti pankreasa
Oboljenje pankreasa naziva se pancreatitis i može se javiti u hroničnom i akutnom obliku. Akutno oboljenje je vrlo teško i ozbiljno. Češće se javlja oboljenje u hroničnom obliku kao
LEKOVITO BILJE U TERAPIJI OBOLJENJA SISTEMA VARENJE
Protiv nadimanja i gasova u stomaku koristi se znatan broj aromatičnih biljaka među kojima prvo mesto zauzima kamilica. Pored kamilice koriste se i sledeće biljke: kim, morač, nana, korijander, matičnjak, očajnica i majčina dušica, anis.
Kim je opšte poznato sredstvo protiv nadimanja i gasova. Daje se sam ili u smeši sa moračem i anisom.
Recept: Po 25g kima, anisa i morača pomešati a zatim samleti. Tri supenu kašike samlevenih plodova preliti sa 500ml ključle vode, ostaviti poklopljeno 2-3 sata. Procediti i piti po 150ml čaja pre obroka.
Protiv zapaljenje jednjaka
Kod zapljenja ovog organa koriste se razne biljke koje u sebi imaju sluzi, kao šro su: seme dunje, seme lana, beli slez, kao i drugo bilje: pitoma nana, kamilica, matičnjak.
Recept: 100g semena dunje prelije se sa 2l proključale i ohlađene vode. Ostaviti da stoji 12 sati, uz povremeno mešanje na svakih 1-2 sata. Procediti i piti svakog sata po 1 kašiku.
Protiv gastritisa
Recept: Pomešati po 25g hajdučke trave, vodopije, orahovog lista i majkine dušice. Tri supene kašike mešavine bilja preliti sa 500ml ključale vode. Ostaviti poklopljeno da stoji 2 sata Procediti i piti u toku dana umesto vode.
Kod poremećaja varenja – dispepsija
Recept: Pomešati po 30g hajdučke trave, iđirota i majkine dušice i 10g kima. Sve dobro usitniti, a kim samleti. Tri supene kašike dobijene smeše bilja preliti sa 500ml hladne vode. Ostaviti da odstoji 3 sata, zatim zagrejati do ključanja, kuvati 5 minuta. Procediti i dobijeni čaj piti tri puta dnevno na pola sata pre obroka po 50ml (mala kafena šoljica).
Kod zapaljenja tankog creva – enteritis
Recept: Pomešati po 30g lista nane, koprive, lista oraha i hajdučke trave. Tri supene kašike ove smeše bilja preliti sa 1l klučale vode. Ostaviti da odstoji polopljeno 2 sata. Procediti i piti umesto vode više puta u toku dana.
Kod zapaljenja debelog creva – kolitis
Recept: Pomešati po 3 g lanenog i dunjinog semena i korena crnog gaveza i 10g trskota. Tri supene kašike dobro usitnjene smeše bilja preliti sa 500ml hladne vode, ostaviti da odstoji 3 sata uz povremeno mešanje. Zagrejati do ključanja, ostaviti da se ohladi, procediti i piti na pola sata pre jela tri do četiri puta dnevno po 50ml (mala kafena šoljica).
